مرکز مطالعات لیبرالیسم- سعید قاسمی‌نژاد و یوحنا نجدی: اقتصاد ایران در نیمه دوم آبان ماه، شاهد آغاز و پایان ناگهانی فروش خودرو با وام ۲۵ میلیون تومانی بود؛ استقبال غیرمنتظره از این تسهیلات، باعث شد تا ظرفیت این طرح، ۱۷۵ روز زودتر از موعد مقرر، تکمیل و پایان آن اعلام شود. بازداشت فرزند عطاءالله مهاجرانی، وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت محمد خاتمی به اتهام دست داشتن در پرونده‌ی موسوم به «دکل گم‌شده نفتی»، افزایش بهای دلار و یورو در کنار کاهش تجارت خارجی و افزایش بیکاری از دیگر خبرهای اقتصادی داغ در دو هفته‌ی پایانی آبان ۱۳۹۴ به شمار می‌روند.
وام خودرو؛ تقاضا و پایانی غیرمنتظره
دولت ایران از روز ۱۸ آبان، تسهیلات ویژه‌ای برای خریداران خودروی ایرانی ارائه کرد که بر اساس آن، خریداران به مدت شش‌ماه (تا ۱۸ اردیبهشت ماه سال آینده) می‌توانستند تا سقف ۲۵ میلیون تومان و حداکثر ۸۰ درصد قیمت خودروی خریداری شده، وام با بهره‌ی سالانه ۱۶درصد دریافت کنند.
این تسهیلات با تقاضای پیش‌بینی‌نشده‌ای مواجه شد به گونه‌ای که در کمتر از ۶ روز، ۱۱۰ هزار تقاضا برای خرید خودرو به ثبت رسید. به گزارش خبرگزاری‌های حکومتی در ایران، بیش از ۵۲ هزار نفر برای خریدار محصولات ایران‌خودرو و بیش از ۵۷ هزار نفر نیز برای خرید محصولات سایپا نام‌نویسی کردند. پراید، پژو ۴۰۵، پژو ۲۰۶ و تندر از جمله خودروهایی بودند که بیشترین تقاضای خرید را به خود اختصاص دادند.
مقام‌های دولتی، با توجه به کاهش تقاضا برای خرید خودروی داخلی بعد از به راه افتادن کمپین “خرید خودروی داخلی، ممنوع”، مدت شش ماه را برای ارائه این تسهیلات در نظر گرفته بودند اما در پی انبوه تقاضا و تکمیل سقف ظرفیت، فروش خودرو با وام ۲۵ میلیونی پس از تنها شش روز رسما متوقف شد.
به گفته‌ی مسوولان سایپا و ایران‌خودرو، قرار است این خودروها ظرف مدت ۳۰ روز به خریداران تحویل داده شود.
افزایش آمار بیکاری
“مرکز آمار ایران” روز ۲۶ آبان‌ماه با انتشار گزارشی، نرخ بیکاری در میان جمعیت بالای ده سال ایران در تابستان امسال را ۱۰/۹ درصد اعلام کرد که این رقم نسبت به تابستان سال گدشته، حدود ۱/۴ درصد و نسبت به بهار امسال ۰/۱ درصد افزایش نشان می‌دهد.
بر اساس این گزارش، تفکیک جنسیت بیکاران حاکی از نرخ بیکاری ۱۹/۹ درصدی میان زنان و ۸/۹ درصدی در میان مردان است.
آمارهای این مرکز نشان می‌دهد که نرخ بیکاری در میان جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله در تابستان امسال به ۲۵/۷ درصد رسیده است.
این مرکز روز ۱۸ آبان نیز در گزارشی اعلام کرد که ایرانیان روزانه تنها “۲ساعت و ۴۶دقیقه” فعالیت شغلی دارند.
این گزارش به منظور بررسی الگوی گذران وقت افراد ۱۵ساله و بیشتر بر اساس نتایج فصل زمستان ۱۳۹۳ نشان می‌دهد که مردان ایرانی در شبانه‌روز تنها ۴ ساعت و ۵۵ دقیقه فعالیت شغلی دارند و بیشترین زمان صرف‌شده در میان زنان نیز مربوط به گروه فعالیت “خانه‌داری” با ۵ ساعت و ۳۸ دقیقه بوده است.
در خبری دیگر در خصوص بیکاری، رییس “اتاق بازرگانی استان اصفهان” از شدت یافتن “بحران بیکاری” در این استان خبر داده است.
عبدالوهاب سهل‌آبادی روز ۲۴ آبان در سخنانی در جمع صنعتگران استان اصفهان گفت که در نتیجه‌ی «وضعیت بحرانی» و «تعطیلی» واحدهای تولیدی،نرخ بیکاری این استان «روزبه‌روز در حال افزایش است».
وی ادامه داد: «دولت به جای اینکه به احیای واحدهای تولیدی کمک کند، فشار مالیاتی وارد می‌کند.»
کاهش تجارت خارجی و بدهی سنگین دولت به بانک‌ها
جدیدترین گزارش “گمرک ایران” گویای آن است که صادرات غیرنفتی کشور طی هفت ماه اول امسال با بیش از ۱۵ درصد کاهش به ۲۴ میلیارد و ۱۳۱ میلیون دلار رسیده است. در این بین، کشور چین میزان واردات خود از ایران را ۲۱ درصد کاهش داده است.
بر اساس این گزارش، واردات کشور نیز با بیش از ۲۱ درصد کاهش نسبت به دوره مشابه در سال گذشته به ۲۴ میلیارد و ۷۶ میلیون دلار سقوط کرده است.
آمارهای “گمرک ایران” نشان می‌دهد که برخلاف تلاش دولت حسن روحانی برای بهبود روابط تجاری با غرب، اما مقصد ۹۳ درصد از صادرات غیرنفتی ایران، کشورهای آسیایی است و تنها “کمتر از ۵ درصد” این‌گونه صادرات به کشورهای اروپایی ارسال می‌شود.
در خبری دیگر در خصوص اقتصاد کلان جمهوری اسلامی، قائم‌مقام “بانک مرکزی” ایران میزان بدهی دولت به بانک‌ها را ۱۵۴ هزار میلیارد تومان اعلام کرد.
اکبر کمیجانی روز ۱۷ آبان‌ماه در سخنانی در یک همایش در تهران گفت که «این میزان بدهی‌ها به بانک مرکزی باعث کاهش اعتبارات و ارائه تسهیلات بانکی شده است».
وی با بیان اینکه «امروزه نظام بانکی و بازار پولی کشور در ترازنامه از سلامت قابل قبولی برخودار نیست»، افزود که «با ورود دولت در بازار مالی، سهم معناداری از این منابع محدود در اختیار دولت قرار می‌گیرد و سهم بخش خصوصی محدود خواهد بود».
به گفته “قائم‌مقام بانک مرکزی”، در حال حاضر در میان خود بانک‌ها نیز “رقابت ناسالمی” در جریان است.
هزاران پرونده زمین‌خواری دولتی و بازداشت فرزند مهاجرانی
در ادامه‌ی اننشار مربوط به فساد دولتی در ایران، در نیمه دوم آبان ماه نیز خبرهای دیگری در خصوص زمین‌خواری مقام‌ها و سازمان‌های دولتی منتشر شد.
از جمله، عزت‌الله یوسفیان‌ملا، عضو “مجلس شورای اسلامی” گفت که «در روستای زیارت گرگان با ۷ هزار واحد غیرمجاز روبه‌رو هستیم که در جنگل و چشم‌اندازهای طبیعی ساخته شدند».
این عضو “ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی” خاطرنشان کرد که مقام‌های مسوولی که «باید مانع ساخت‌وسازهای غیرمجاز در زیارت گرگان می‌شدند، خود دست به ساخت‌وساز غیرمجاز در این منطقه زده‌اند».
رئیس “سازمان ملی زمین و مسکن” نیز روز ۱۵ آبان ماه در گفتگویی با خبرگزاری “مهر” از تشکیل “هزاران پرونده زمین‌خواری دولتی در محاکم قضایی” خبر داد.
محمد پژمان افزود: «ما در برخی مناطق، اختلافاتی را با زمین‌خواران داریم و برخی مالکان هم ادعاهایی بر روی برخی زمین‌های دولتی دارند.»
در خبری دیگر در ارتباط با فساد اقتصادی در ایران، خبرگزاری‌ها و وب‌سایت‌های نزدیک به سپاه پاسداران روز ۲۷ آبان‌ماه از بازداشت فرزند عطاءالله مهاجرانی، وزیر اسبق “فرهنگ و ارشاد اسلامی” به اتهام فساد مالی در پرونده معروف به “دکل گم‌شده نفتی” خبر دادند.
به نوشته خبرگزاری “فارس”، محمدمحسن مهاجرانی با حکم بازپرس “دادسرای ویژه مفاسد اقتصادی” و به دلیل نقش دلالی‌اش در خرید یک دکل نفتی به قیمت ۸۷ میلیون دلار برای شرکت “تاسیسات دریایی” بازداشت شد. این دکل به جای ایران سر از خلیج مکزیک درآورد و در فضای رسانه‌ای ایران به “دکل گم‌شده” مشهور شد.
این خبرگزاری پیشتر در روز ۱۲ مردادماه با انتشار اسنادی از نقش محمدمحسن مهاجرانی در این پرونده پرده برداشته بود اما آقای مهاجرانی با ارسال نامه‌ای به خبرگزاری‌ها مدعی شده بود که «کلیه فعالیت‌های اقتصادی‌اش در چارچوب قوانین تجاری جمهوری اسلامی ایران بوده است».
با توجه به انتشار زمزمه‌هایی مبنی بر پخش اعترافات محمدمحسن مهاجرانی، انتظار می‌رود که در هفته‌های پیش رو، موضوع بازداشت فرزند وزیر اسبق ارشاد در دولت سیدمحمدخاتمی، با حاشیه‌های قابل توجهی همراه شود.
در خبری دیگر در زمینه فساد اقتصادی، محمد مرزیه، “دادستان عمومی و انقلاب زاهدان” روز ۲۴ آبان در گفتگویی با خبرگزاری “ایسنا” گفت که قائم‌مقام مدیرعامل منطقه آزاد چابهار به همراه پنج نفر دیگر به اتهاماتی چون «اختلاس، ارتشاء و زمین‌خواری» در روز ۱۹ آبان بازداشت شده‌اند.
در همین روز، تقی کرمی، “فرماندار شهرستان مرند” در آذربایجان شرقی نیز از بازداشت شهردار و شش عضو “شورای اسلامی” این شهر در ارتباط با یک پرونده‌ی تخلف خبر داد.
نگرانی درباره برق و گاز؛ فرسودگی و مصرف بی‌رویه
در نیمه دوم آبان‌ماه، دو مقام مسوول در بخش‌های برق و گاز کشور نسبت به فرسودگی، کمبود اعتبار و آینده این بخش‌ها ابراز نگرانی کردند.
مدیرکل “دفتر نظارت برتوزیع شرکت توانیر” روز ۲۷ آبان ماه با اشاره به “محدودیت منابع مالی” و “تشدید فرسودگی شبکه برقی کشور” به ویژه در سال‌های اخیر گفت که «به دلیل کمبود منابع اعتباری، سرعت بهینه‌سازی در شبکه برق کمتر شده و کند است».
اعتضاد مقیمی افزود که تعمیر و نگهداری تاسیسات شبکه‌های توزیع نیروی برق، “دو هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان” و نوسازی آن “سه هزار میلیارد تومان” اعتبار نیاز دارد.
وی تأمین این مبلغ را “بسیار سخت” توصیف و نتیجه‌گیری کرد که به همین دلیل، «کار به‌تدریج و با سرعت کمی اجرا می‌شود».
سه روز پیشتر نیز مدیر “بهداشت، ایمنی و محیط زیست شرکت گاز” در ایران هشدار داد که ایران به زودی به جمع “بزرگترین واردکنندگان گاز در جهان” خواهد پیوست.
محمدرضا یوسفی‌پور با بیان اینکه «هم‌اکنون ایران یکی از بزرگترین مصرف‌کننده‌های گاز طبیعی در بین کشورهای جهان است»، تاکید کرد که «اگر صرفه‌جویی در مصرف این عامل انرژی انجام نشود، به زودی ایران به یکی از بزرگترین واردکنندگان گاز جهان تبدیل می‌شود».
وی از مشترکان خانگی و تجاری خواست که صرفه‌جویی در مصرف گاز را “به صورت جدی” در دستور کار خود قرار دهند.
بابک زنجانی؛ «اگر اذیت کنید من هم اذیت می‌کنم»
در نیمه دوم آبان، برگزاری جلسات دادگاه رسیدگی به پرونده بابک زنجانی، دلال نفتی زندانی، در شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب تهران به ریاست قاضی صلواتی ادامه پیدا کرد.
در جریان نهمین جلسه این دادگاه که به عملکرد بانک تحت مالکیت آقای زنجانی در مالزی اختصاص داشت، مدعی شد که مقام‌های “وزارت اطلاعات” در شرایطی که جمهوری اسلامی زیر فشار تحریم‌های بین‌المللی قرار داشت، در نامه‌ای با تاکید بر اینکه «بانک مالزی تنها روزنه نظام در این روزهای سخت است» از او خواسته بودند که «هیچ ردی از عملیات خود در مالزی باقی نگذارد».
این متهم روز ۱۸ آبان نیز در ششمین جلسه دادگاه خود با اعلام اینکه برای یک شرکت نفتی وابسته به “شرکت ملی نفت ایران” و هم‌چنین “بانک مسکن” حکم توقیف اموال گرفته، گفت: «اگر بخواهید اذیت کنید من هم اذیت می‌کنم.»
در همین حال، در یکی از آخرین واکنش‌های مقام‌های دولتی به اظهارات آقای زنجانی در دادگاه، “معاون اول” رییس جمهوری اسلامی روز ۲۴ آبان، اظهارات این دلال نفتی در دادگاه را “طلب‌کارانه”، “قهرمانانه” و “توهین‌آمیز” توصیف کرد و خواستار “برخورد قاطعانه” دستگاه قضایی با این متهم شد.
اسحاق جهانگیری هم‌چنین خواهان برخورد با کسانی شد که «پشت پرده جهت تقویت این رفتارها عمل می‌کنند».
بابک زنجانی روز ۹ دی‌ماه ۱۳۹۲ و به دنبال ارایه‌ی سند جعلی مبنی بر پرداخت بیش از دو میلیارد دلار بدهی‌اش به حساب بانک مرکزی ایران از طریق بانکی در تاجیکستان، بازداشت شد.
افزایش بهای ارز؛ بورس در سرما
برخلاف انتظار افکار عمومی و فعالان اقتصادی، بهای ارز بعد از توافق هسته‌ای جمهوری اسلامی با قدرت‌های غربی همچنان به روند افزایشی خود ادامه می‌دهد و هیچ نشانه‌ای از بالا رفتن ارزش پول ایران بعد از این توافق دیده نمی‌شود.
بهای دلار در نیمه دوم آبان ماه، از ۳۵۱۰ تومان در ۱۶ آبان به ۳۵۵۸ تومان در پایان این ماه افزایش یافت. قیمت یورو هم از ۳۷۹۸ تومان به ۳۸۲۲ تومان رسید.
از سوی دیگر، قیمت سکه تمام‌بهار آزادی از ۹۰۹ به ۹۰۷ هزار تومان و بهای سکه نیم‌بهار آزادی هم از ۴۶۱ به ۴۵۶ هزار تومان کاهش یافت.
بازار بورس اوراق بهادار تهران در آخرین هفته آبان، عملکرد ضعیف‌تری حتی نسبت به ماه‌های قبل از خود به جای گذاشت و با قرار گرفتن در کانال ۶۲ هزار واحدی و همراه با افت تمامی قیمت‌ها، روزهای سرد و راکدی را برای اهالی تالار شیشه‌ای رقم زد.
کارشناسان اقتصادی از سه عامل “کمبود نقدینگی”، “بالابودن نرخ سود سپرده بانکی” و “کاهش سود شرکت‌ها” همراه با “رکود اقتصادی” و “کاهش قیمت‌های جهانی” به عنوان علل اصلی روند نزولی و رکود در بورس یاد می‌کنند.